Uobičajene oluje (Ordinary Thunderstorms), Vilijem Bojd, Bloomsbury, London, 2010

 

Junak posljednjeg romana Vilijema Bojda, Adam Kindred, u trenutku kad je otišao u ilegalu sa samo ₤18.78 u džepu, shvata da je populacija nestalih u Britaniji upravo dobila još jednog člana. Očito u Britaniji svake sedmice nestaje otprilike 600 ljudi i ta populacija sa brojem od preko 200,000 sama po sebi može da tvori poveći provincijalni grad. Tu se pretežno radi o ljudima koje je praktično život učinio nevidljivim, baš poput Kindreda. Tačnije, rijetko će više biti moguće naći pomenute žitelje, osim ako oni ne bi poželjeli da ih pronađu i vrate u pređašnji život, ma kakav on bio. Drugim riječima, većina tih ljudi, možda i više od dvije trećine njih, nestali su zato što im taj drugi život obećava u mnogome više.

Bojdov Kindred postaje nevidljiv možda baš zato što je prije toga bio nevidljiv. Klimatolog po profesiji, čim se neambiciozni Adam u američkoj Arizoni napokon skrasio sa ženom, ubrzo potom uslijedila je trivijalna afera sa studentkinjom što je okončala njegov brak i obezbijedila mu povratnu kartu za Bristol. U Londonu, Kindred, u momentima nade da će svakog časa dobiti potvrdu od univerziteta za mjestom na profesorskoj katedri, ni kriv ni dužan biva optužen za ubistvo. Čitava Engleska je na nogama, jer je ubijen prilično bitan čovjek, dr Filip Veng, poznat po svom predanom radu na lijeku koji obećava kraj vladavine astme. Stoga, Kindred, bez ikoga kom se može obratiti za pomoć, nestaje sa radara policije kao i pred nosom pravom ubici; ubica je inače bivši SAS specijalac, što još uvijek traga za njime na račun magnata iz farmaceutske industrije koji su u stvari i naručili Vengovo ubistvo, ne bi li prikrili falinke u vlastitom proizvodu.

Nešto slično doživljava i Houp Klirvoter, akademski i seksualno kompetentna heroina petog Bojdovog romana, Brazzaville Beach (dobitnik nagrade James Tait Black Memorial), ali sa sasvim drugačijim zapletom koji nepokolebljivo pripada mejnstrimu. Obrni-okreni, Bojd je tipični predstavnik nadasve dvojakog britanskog literarnog establišmenta, međutim, radi se o piscu koji, uprkos dobijenim nagradama, uopšte nije poznat onoliko koliko bi možda i trebao da bude. O njemu ćete kod značajnih umjetnika/kritičara rijetko čuti pokude, čak i pretjerane hvalospjeve, ali ćete uvijek zateći njegovo ime na ovom ili onom skupu, listi, sahrani ili partiju istaknutih Britanaca.

Bojd i sâm kao da živi u ilegali; vrlo je malo prisutan u medijima, a sigurno predstavlja jednu od najsvijetlijih tačaka Ejmis/Ruždi/MekJuan (danas već starije) generacije autora. I to je ono što britanski literarni establišment čini ništa manje dvojakim koliko i fascinantnim. Orvel je je primijetio da Britanci u stvari preziru umjetnost ali da zato veoma vole cvijeće, što vam dođe skoro na isto. On još uviđa da kultivacija bašti kod srednje klase predstavlja neku vrstu manifestovanja ljubavi prema privatnom životu. Čak su i slavljeni engleski autori/istoričari Džon Fouls (Žena francuskog poručnika) odn. Robin Lejn Foks (Aleksandar Veliki; Klasični svijet) napisali po knjigu o baštovanstvu.

U Sjedinjenim Državama dok se jednom prilikom istaknutom žanrovcu uručivala znamenita nagrada koju obično dobijaju velikani američke pisane riječi, nekoliko mejnstrim pisaca je napustilo svečanost, bojkotujući opus nagrađenog autora. Britanske erudite se, s druge strane, nipošto ne stide svog žanra, a pogotovo svojih špijunaca, krimića i komedija, a provjerene žanrovce njeguju tako što im dodjeljuju nagrade, pišu ekstenzivne recenzije o njihovim naslovima i uvršćuju ih na liste najboljih pisaca sa Ostrva. No, skoro i da zapanjuje koliko se njihovih mejnstrim pisaca odvažilo da piše žanrovske stvari, rijetko dijeleći formu i sadržinu svojih naslova već se prevashodno oslanjajući na ono Nabokovljevo kredo da postoji samo jedna vrsta pisanja – pisanje talentom.

Otud emancipovani i pretjerano personalni engleski žanr – neka vrsta književnog baštovanstva – kako u fikciji tako i na filmu, posjeduje bezmalo neraskidivu metafizičku višeslojnost o kojoj američki samo može da sanjari. U tu svrhu pogledajte najnoviju BBC-jevu mini-seriju The Shadow Line i zatim je uporedite sa serijom Edge of Darkness, od prije 25 godina. Razlika je nadasve minorna, a ništa drugačije stvari glede senzibiliteta ne stoje ni u njihovoj (žanrovskoj) literaturi.

Vilijem Bojd je prevashodno mejnstrim pisac koji svako malo zalazi u žanr i iako se ne može reći da sa njime radi nesvakidašnje stvari, naslovi koji izlaze iz njegovog cerebruma daleko su od inferiorne zvijeri, kako inače glasi generalna perspektiva žanra. Bojdov pretposljednji roman, špijunska melodrama o ruskoj heroini sa dvostrukim identitetom iz doba Drugog svjetskog rata, Nespokoj (Evro-Giunti, Beograd, 2007), ne samo što je nagrađen Kostinim priznanjem za najbolji roman godine, već ga je i londonski Independent nedavno uvrstio među deset najboljih špijunaca na engleskom jeziku.

Bojd kome su roditelji Škoti, rođen je u Gani i u Africi je kampanjski boravio do 22. godine. Obrazovao se na univerzitetima u Nici, Glazgovu i Oksfordu, gdje je i predavao. Sudeći prema kolekciji eseja i recenzija formalizovanih u knjizi Bambus (2005), Bojd je fasciniran Afrikom, razdobljem Prvog svjetskog rata, Ivlinom Voom, Čehovom i filmom; 1999. je režirao solidni film o Prvom ratu, Rov, o bici na Somi, dok je u međuvremenu i sâm poznat kao dobar scenarista.

Prvi njegov roman, A Good Man in Africa (1981), komedija o licemjerstvu britanskog imperijalizma, dobio je prestižne nagrade Somerset Mom i Vitbred. Ice-Cream War (nagrada Džon Levelin Ris i finalista za Bukera) govori o malo poznatom ratu koji se u Istočnom dijelu Afrike vodio i uprkos svršetku Prvog sv. rata, dok je roman The New Confessions – ako nije po svojoj masivnosti po uzoru na velikane 19. vijeka – onda je sigurno ustoličio formu fiktivne istorije i autobiografije po uzoru na engleske autore nalik Č.P. Snou i Entoniju Povelu.

Ovu formu će Bojd bezmalo dovesti do savršenstva u naslovu iz 2002. godine, Any Human Heart (roman nazvan po citatu iz Henrija Džejmsa; inače dobitnik francuske nagrade Jean Monnet), o piscu Loganu Montstjuartu i njegovim burnim ljubavnim i spisateljskim aferama tokom 20. vijeka, samo sada iskazanim u formi dnevnika. Dakle, pomenuo sam samo nekoliko od Bojdovih priznanja i deset romana publikovanih do sada; istovremeno je ovaj autor objavio i četiri zbirke priča, od kojih je Sudbina Natali X prevedena u Beogradu (Lom, 2006). Još je interesantno da je doslovno svaki svoj roman, pa i ovaj posljednji, Bojd posvetio svojoj supruzi, Suzan. 

Pomenuti autor ima prilično spretnu i ugodnu narativnu lakoću, pa i ne čudi što ga je većina kritičara odavno klasifikovala kao komičnog autora u maniru Ivlina Voa i Kingslija Ejmisa. Kako god bilo, u nimalo komičnom romanu Uobičajene oluje Bojd barem malo pokazuje od te vedre torijevske bezdušnosti dva uvažena gospodina i, nalik na njih, nimalo ne oklijeva kad vrijedi da se upusti u nešto sasvim novo.

Kao što je navedeno, Bojd je romanopisac koji je istovremeno i kritičar, a isto tako je kritičar koji zna da je romanopisac. Kao kritičar, svjestan je da čim odluči da svoju fabulu podigne na motivima poznatih djela rizikuje da na sebe navuče ne samo gnjev kritike nego i da sebe kao autora stavi pred svršen čin, donekle i anticipirajući da ostatak krene obligatornim smjerom. Naposljetku, Bojdovi očigledni omaži u ovom romanu i nisu u tolikoj mjeri omaži, ništa manje nego što su pozajmljeni diktumi njegovih uzora u drugim svojim naslovima samo okvir koji oivičava prilično originalne pripovijesti. Isto tako, kao romanopisac, Bojd je svjestan da čim zađe u triler, on svog protagonistu, Adama Kindreda, mora podrediti onom što bi bilo moguće da se dogodi u pravom životu, pa i pored ubice koji tokom čitavog romana juri za njim, ili farmaceutskog magnata koji manipuliše policijom.

Roman počinje identično kao i famozni engleski triler 39 Stepenica Džona Bakena (IPS Media, 2008), a s vremena na vrijeme se posluži i pomagalima iz Dejvisovog filma Bjegunac. Ali i pored toga, ubica se u romanu samo jednom sretne sa Kindredom, međutim ne zato što je glavni junak fascinantno snalažljiv, već zato jer Kindred prosto počinje voditi sasvim drugi život, galaksijama daleko od starog. Naprotiv, njegova patetična sudba učinila je zadovoljstvo čitaocu, jer ne postoji većeg talenta u trileru od pukog iščekivanja, a za to nije potrebna nikakva spektakularna akcija.

Štaviše, ni negativci u finalu romana neće biti privedeni pravdi, i vjerovatno najdeblji kraj, osim Kindreda, izvući će, na žalost, upucani dr Veng, čije će ubistvo generalno biti rasvijetljeno, iako ni ubicu nikada neće uhvatiti. Na kraju, ni Kindred više nije Kindred, već Primo Belem, i iako zna da bi garantovano mogao smaći ljagu sa svog imena, novi život mu i te kako prija, premda mu uopšte nije poznato da dokle god bude bio živ, makar i zbog kaprica jednog čovjeka, on će uvijek biti na njegovoj končanici.

Bojd uzima pravila trilera i manipuliše njima ne bi li postavio pitanja o identitetu, o tome što nas čini ljudskim kad sve vanjske manifestacije naše individualnosti moraju da se napuste zbog očuvanja sopstvenog života. Onamo odakle će saspens nekim čudom uspješno proisteći jeste i život jednog od farmaceutskih magnata sa disfunkcionalnom familijom (naprotiv, i on će izvući deblji kraj, pošto mu u banci u finalu ostane samo jalovih 10 miliona funti), a tu su i ekstenzivni pokušaji bivšeg SAS-ovca da stane Kindredu na rep; naime, u Olujama se upravo taj bivši vojnik najviše i trudi. Odnosno, Kindred uopšte nije ni svjestan ko ga i zbog čega tačno traži.

S druge strane, vjerovatno postoji koncizan demonstrativni razlog zbog čega će prekaljeni ljubitelji trilera naći veoma malo goriva koje bi potpalilo njihov interes za pričom u ovom romanu, a kamoli nešto što bi ih ponukalo da, izgladnjeli, brže okreću njegove stranice, pošto Olujine intrige i nisu toliko impresivne. Kao i englesko baštovanstvo, i triler može da bude prilično personalna, skoro beznadežna, stvar. Recimo, Džon Le Kare (Špijun koji se sklonio u zavjetrinu; Dečko, dama, kralj, špijun) sigurno je bio prvi autor koji je, u univerzumu Džejmsa Bonda 007, Modesti Blejz i Meta Helma, pokazao koliko je u stvari Hladni rat nepatvoreno deprimirajuća rabota, možda turobnija i malodušnija čak i od njegovih najusamljenijih aktera – zbog ovakvog stava već u startu dospjevši na metu ozbiljne kritike.

Iako donekle i pretjerano lagan u pripovijedanju, Uobičajene oluje negdje unutar sebe posjeduju i pravu jezu života, i za razliku od, recimo, Bojdovog romana Brazzaville Beach protagonista ovdje, na svu sreću, iako i dalje ostaje u nekom vidu opasnosti, barem ne ostaje sâm.