Robopokalipsa (Robopocalypse), Daniel H. Wilson; Doubleday; New York, 2011

 

 

Isto kao i tzv. moderni film, biološka degeneracija zahvatila je i književnosti svih rodova i vrsta, a naročito žanrovsku, vitopereći brojna nepisana pravila.

Današnje književno slovo, uostalom kao i filmski kadar, postaje manje kompaktnije i manje zahtijevnije, a ujedno je i daleko strelovitije, valjda zato što onaj neznatni postotak ljudi koji možda i posjeduje volju za čitanjem jednostavno više nema vremena za knjige. Katkada zaista ima smisla prizvati prodorne bolove u stomaku, jer je to prilika da barem na toaletnoj šolji pročitamo nešto što odgađamo već dugo vremena.

Šta još reći osim da je juče savršena parodija nosila ime Autostoperskog vodiča kroz galaksiju, a danas takozvana komedija tavori pod težinom slovâ koja tvore naslov poput Ponos i predrasuda: klasična romansa iz doba britanskog Regentstva – a sad sa ultranasilnim zombi pustošenjem!.

Najzad, slični naslovi poput Svjetskog rata Z i Ejbrahama Linkolna: ubice vampira prodaju se kao alva i više-manje svi nekako dospiju do one pragmatičke liste bestselera njujorškog Tajmsa. Ova lista ne postoji da bi vam mudro odvagala i preporučila kvalitetnu fikciju, već da bi vam samo pokazala šta se trenutno u Americi najbolje prodaje – i obzirom da njom upravlja novac, u pitanju su, dakle, puki brojevi. Tako smo juče imali Ime ruže; a danas Da Vinčijev kod.      

Štaviše, nastanak sličnih knjiga – u ovom slučaju Robopokalipse – uopšte nema prozne korijene, već filmske. Slični eksperimentalni romani generalno su bazirani na stripovsko-filmskom iskustvu što hitrije i slikovitije priče sa “visokim konceptom” (apokalipsa, svjetski rat, pomjeranje kontinenata, vanzemaljci, muški sterilitet, nezaustavljivi menstrualni ciklus kod žena…), očigledno namijenjeni nesofisticiranim i neskoncentrisanim tinejdžerima kojima ni gomile ljekova ne bi pomogle da im se uspori bioritam. A da bi se olakšalo piscu, on sad u rukavu ima i način kako da svoje djelo učini još fragmentarnijim: on će ga ispričati iz vizuelno različitih perspektiva u naizgled upečatljivim minijaturama koje će, sastavljene po poglavljima, tvoriti jedan brzi roman.

Majkl Krejton i Tom Klensi, ma koliko derivativni za razliku od onih koje bi mogli nazvati jakim pripovjedačima, barem su pisali romane sa strukturalno koherentnom konstrukcijom, te smo njih u svakom trenu skoro mogli imenovati i arhitektama pisane riječi. Kostur-formu je lako svići, ali je nikada nije lako ispuniti mesom, a o stilu da i ne govorimo. Međutim, danas je ta forma, na uštrb svojih jednostavnih pravila, doživjela retrogradnu evoluciju – degenerisala se – i naprosto pala u nemilost izopačujućoj trivijalizaciji kako bi u 21. vijeku postala što “zanimljivija”.   

Reditelj Ruđero Deodato je 1979. snimio horor Cannibal holocaust, tako spojivši dva revolucionarna ciklusa u italijanskom filmu, “kanibal” i “mondo”. Unikatnost Holokausta nalazi se u pojedinosti da je Deodato priču ispričao u formi dokumentarnog filma, odnosno “pronađenog filmskog materijala”, na taj način progresivno ali i namjerno izbrisavši granicu između gledaoca i kamere, onu Pauelovu/Marksovu turobnu i paklenu vizuru Voajera (1960) nam približivši još i više, u stvari je poguravši skoro do krajnjih granica.

Imajući Deodata na umu, film Projekat vještice iz Blera 1999. godine preuzeo je taj koncept i nesvjesno stvorio čitav podžanr u horor-filmu – “found footage” – o pronađenom filmskom materijalu koji sada, na žalost, preplavljuje svijet najbanalnijim zamislivim ostvarenjima, i to samo iz razloga jer “found footage” film može biti snimljen za vrlo malo novca.

Ruku na srce, ono što je uradio Deodato, pa donekle i Vještica iz Blera, trebalo je da umre sa njima. Radi se o formi koja idejno i rediteljski stagnira (ovaj podžanr je nemoguće proširiti i obogatiti) i to na eksponencionalnom nivou, ali zato ne prestaje materijalno da prosperira.

Smiješno neoriginalnu Robopokalipsu eksperta za robotiku, Danijela H. Vilsona, prati slična istorija.

Sin Mela Bruksa, Maks, 2003. godine napisao je pseudo-nebeletrističku parodiju, Priručnik za preživljavanje među zombijima, ponovo vaskrsnuvši interesovanje za zombije u prozi. Da bi, zatim, dvije godine kasnije, Vilson napisao sličan bestseler, samo sa robotima – Kako preživjeti ustanak robota.

Već naredne, 2006., Maks Bruks je objavio bestseler, Svjetski rat Z (Paladin, Beograd, 2009), pseudo-roman odnosno oralnu istoriju načinjenu od zbirke intervjua sa učesnicima globalnog trvenja sa zombijima, koji se donekle i ističe u hrpi ove isprazne literature zbog toga što paralelno služi i kao društveni komentar o birokratskoj nemoći i, između ostalog, korumpiranosti međunarodne politike.

Zapravo, Vilsonova Robopokalipsa se odlično prodavala mnogo prije nego što je uopšte napisana. Nju je pratila sveprisutna reklama u činjenici da je Stiven Spilberg zainteresovan da se okuša u ovom konceptu i, zaista, naredni Spilbergov projekat biće upravo Robopokalipsa. Autor se na kraju teksta, prirodno, zahvaljuje DreamWorks-u, koji je vjerovatno i učestvovao u razradi premise.

Sa Robopokalipsom tako dobijamo “found footage” roman, koji misli da nam može približiti svoju visoko-konceptualnu fabulu kroz gomilu “realističnih” nasilnih vinjeta koje se na nekim mjestima susreću i podudaraju, a pritom su napisane u formi čistog scenarija/scenoslijeda. Posljedice su seizmičke.   

Narator je vojnik Kormak Valas; on je preživio tzv. Novi Rat protiv robota i tehnologije koji su, dabome, dobili ljudi. Sad on pokušava locirati cjelokupan narativni istorijat tog sukoba, objedinivši najreprezentativnije priče koje pronalazi na zaboravljenim video-snimcima ili kroz intervjue pohranjenim u “crnoj kutiji” mrtvog elektronskog kompjutera na Aljasci – Arhosa. Stoga on odlučuje da doslovno STENOGRAFIŠE sve ono što vidi i čuje na tim snimcima i budućim pokolenjima omogući da shvatimo kako se sve odvijalo. Eto kako nastaje “found footage” roman koji će ovom anti-autoru donijeti pregršt novca.

Fabula može stati na poleđini poštanske markice: u bliskoj budućnosti neki statističar stvara artificijalnu inteligenciju sa imenom Arhos. Arhos, sa novom sviješću, ubija sopstvenog kreatora i odlazi u etar, postepeno preuzimajući kontrolu nad ljudskom tehnologijom.

Zanemarite smart-auta; ubrzo i liftovi počinju da ubijaju ljude. Jedan od junaka na samom početku Invazije, shvata da bi bilo dobro porušiti sve nebodere u Njujorku; tim činom bi se mašinama onemogućilo da se normalno kreću prilikom hvatanja ljudi. Pak, neko drugo poglavlje podijeliće sa nama čitavu konverzaciju između kontrolnog tornja i pilota dva aviona na punih pet strana, misleći da nas tim drži na ivici stolice.

Primarni protagonisti, i pored toga što se radi o globalnom sukobu, generalno su od kuraži satkani Ameri: vojnik, vatrogasac, Indijanac, crnac, građevinac, policajac… avaj. U romanu, uostalom, nećete zateći ništa što već niste vidjeli u vrlo dobrom B-filmu Stivena Kinga, Maximum Overdrive iz 1986., kad mašina za limenke katapultirajući gazirane sokove počne da smiče djecu sa bicikala!            

Evo početka jedne od 34 pomenute vinjete: Ovaj karakteristični slučaj je sastavljen od serije spojenog materijala preuzetog sa kamera i satelitskih snimaka, a to je ugrubo praćeno GPS koordinatama obezbijeđenih uz pomoć telefona koji sam nosio u vrijeme početka Invazije. Kako smo moj brat i ja bili predmeti ove prismotre, odlučio sam da ga anotiram vlastitim sjećanjima. Tada, naravno, nismo ni bili svjesni da nas neko posmatra.

Poslije prepričane vinjete obično slijedi objašnjenje šta se dalje dogodilo sa ljudima o kojima ste maločas čitali, kao na kraju nekog filma zasnovanog na istinitoj priči.

Iako Robopokalipsa donekle sadrži početak i nadasve nemoguć kraj (ništa smisleniji nego kao u filmovima Battleship i Battle L.A.), ona konstantno ostavlja dojam nedovršenog romana, pa i ne čudi što je Vilsonov urednik bio isti čovjek koji je naslove Dena Brauna spremao za štampu, Džejson Kaufman. Još dvije godine prije nego što je Vilson objavio najnoviji tzv. tehno-triler, Amped (jun, 2012), filmska prava su i za to uveliko bila otkupljena.       

Iako Robopokalipsa ni kao scenoslijed ne djeluje inspirativno niti zvuči impresivno, sa zebnjom valja iščekivati Spilbergov film, pa čak i ako bude snimljen u toj ultra-modernoj “found footage” formi (da ironija bude veća, adaptiraće ga scenarista filma Cloverfield).

Reditelj u pitanju je polaznik stare škole snimanja. Uostalom, ako hoćete da se uvjerite u ovu tvrdnju, pogledajte dva njegova najnovija spektakla, Tin-Tina, a pogotovo Ratnog konja. Sa tehničke strane, radi se o svojevrsnoj poeziji izuzetnog vizuelnog znalca, nešto što kvaziautor poput Vilsona nikada neće spoznati sve dok sa sobom ne raskrsti da knjiga nikako ne može biti ljetnji filmski blokbaster, ili dok ne pročita svoju prvu ozbiljniju lektiru.

Fikcija Spilbergijana jednostavno ne funkcioniše na papiru i baš zbog toga Robopokalipsa nedvosmisleno spada među najgore, najkičerastije i najantiklimaktičkije napisane “trilere”. To su vam, ukratko, i prednosti popularne književnosti. 

 

(teks je prvi put objavljen u rubrici “Art” podgoričkog lista “Vijesti”)