HAJKA (PURSUIT), Gene Hackman
GOSPODIN MERCEDES (MR. MERCEDES), Stephen King

 

BALADA O MODERNOM TRILERU

Džin Hekmen (1931) i Stiven King (1947) su svestrani pisci, jer se ne pribojavaju da se okušaju u više žanrova. Dabome, Kingovo ime, unutar današnje frenetične popularne, i literature uopšte, ostaje simbol autora kao odista značajnog kulturnog fenomena. Kod Hekmena, jednog od najznamenitijih glumaca stare generacije, pisanje je osjetnije uzelo maha nakon što se penzionisao 2004. godine i na ovom mjestu bi valjalo odgoditi sve pošalice na račun Hekmenovog književnog opusa koji bi trebao da vrijedi taman koliko i glumački kurikulum Stivena Kinga (pogotovo onaj kameo u Mjesečarima). Bez obzira što kao pripovjedač Hekmen ne može da se primakne glumcima/autorima poput Roberta Šoa i Sterlinga Hejdena, on je sasvim solidan pisac, premda nije jedan od prokreatora za čijim ćete predstojećim romanima čeznuti kao što pojedinci danas to vjerovatno rade za Kingovim.

Ovog puta pogodilo se da obojica napišu po vrlo sličan triler, koji više ide uz spisateljski duh vremena kada vas kratki sadržaji na poleđini džepnih knjiga mahom vabe jednodimenzionalnim pričama o otmicama ili o gnusnim zločinima gdje se tokom 300-400 stranica iz petnih žila trudite da stanete na stranu izuzetno poštenog čovjeka u pokušaju da uhvati odista opakog negativca. Dakle, ovdje se pozdravite sa emotivnom prozom i komplikovanom pričom Rosa Mekdonalda ili sublimnim paklom Čarlsa Vilforda. U popularnoj literaturi naprosto više nema mjesta za suptilnost, ništa manje nego i u američkom filmu (dobar primjer popularnog lošeg krimića pretvorenog u neuviđavno loš film vjeran literarnom predlošku jeste, recimo, Divljaci Olivera Stouna; crta između ova dva sve zaostalija medija nikada nije bila neprimjetnija).

Hajka je Hekmenov drugi roman koji nije napisao kao ko-autor. Prije Hajke i dobrog vesterna, Osveta na Morning Piku (2011), tri u potpunosti raznorodna naslova je objavio sa Danijelom Lenienom, gdje je, čini se, proza bila u mnogome inovativnija nego sada kad se osamostalio. U Hajci je junak samohrana majka i policijski narednik u Državnoj patroli Sent Luisa, Džuli Vort. Poslije okršaja sa manijakom u tržnom centru, komisija Državne Patrole joj dodjeljuje administrativni odmor u vidu 30-dnevnog bdenja nad starim neriješenim slučajevima.

Slučaj otete djevojčice prije 17 godina, Džuli povezuje sa još tri otmice u rasponu od deset mjeseci u području 100-200 milja. Ona ispituje bliže i dalje rođake nestalih djevojaka i neposredno nailazi na otmičara, Čarlsa Klega, koji inače radi za čovjeka čija je sestričina jedna od žrtava. Iako Džuli još nije ni svjesna ko je otmičar, Kleg odlučuje da je ubije, ali mu to u prvom pokušaju ne polazi za rukom. Poslije toga, Kleg prilično lako kidnapuje njenu 17-godišnju ćerku, Šeril – i usmrćuje njihovu prijateljicu.

Ovdje Hekmenov roman zadobija obrise TV-krimića gdje Džuli naizgled bez ikakve unutrašnje transformacije zbog Šeriline otmice, nastavlja sa poslom kao i do sada. Tako prolaze tri sedmice. U međuvremenu je njena ćerka zaključana u podrumu nepoznate kuće i vrlo, vrlo prisebna za curu pod takvim okolnostima. Ona odolijeva napadima otmičara (koji sa njom apsolutno ništa ne radi) i nekako uspijeva da pobjegne iz zatočeništva. Za rukom joj polazi i da ga rani.

Tokom nekoliko dana pošto je Šeril dovedena u bolnicu, njena majka odbija da je ispituje, tako da najedanput izgleda da Šeril uopšte nije prisebna kao prije; čitavo to iskustvo ju je očito slomilo. Džuli stoga mudro čeka da Šeril psihički dođe k sebi, mada zna da je protraćeno vrijeme sve više udaljava od otmičareve lokacije.

Hekmenov triler se hvata za svaku zamislivu slamku ne bi li priču održao svježom, pritom desetkujući sve šanse da od likova načini iole realne ljude, a time i da oplemeni radnju i pruži valjanu suspenziju nevjerice. U trenutku kada Džuli na čelu patrole uhvati Klega i stavi mu lisice na ruke, otmičar uspijeva da umakne policajcima. Pored svega, Hekmen nije amater. On nepobitno ima smisla za radnju i dijalog, a s jedne strane i za ponašanje svojih likova – sve dok ne počne da robuje vlastitoj priči. No, kako u Hajci iza potrage za Klegom stoji korektan i većim dijelom koherentan detektivski posao između kog naprosto kulja artificijelnost protagonista, roman zahvaljujući tome najvećma liči na scenario za epizodu bilo koje krimi-serije na CBS-u.

Ono što, izuzev labave priče, najviše povezuje Hekmenov i Kingov roman jeste negativac, međutim ne zbog toga što obojica na poslu konstantno uzimaju slobodne dane kako bi svoje zle namjere istjerali do kraja. Kod Hekmena je Kleg siroče, žrtva teškog života, poremećen čovjek u poznim 30-im koji i nema istančanijeg motiva za ono što radi (recimo, dok ga niko ne gleda, pjevuši kao imbecil, ali, ironično, nijedanput neće nauditi Šeril). To je donekle i shvatljivo, bez obzira što u prozi to zvuči kao nedostatak, jer na neki način svaka motivacija treba da ima smisao i razlog.

Kod Kinga, Brejdi Hartsfild (28) popravlja kompjutere i prodaje sladolede. Brejdi je tipični Kingov “Norman Bejts”, loš čovjek par excellence, te nakon teškog djetinjstva on sada mrzi: crnce, gejeve, žene, djecu, Obamu i pse, i njegova neurotičnost čini da neodoljivo podsjeća na serijskog ubicu kog tumači Stiven Leng u Bedemovom filmu The Hard Way (1991). Ovdje vas već smisao i razlog lupa tiganjom po glavi, rekao bih, i kad smo već kod manijaka, Brejdi je sušta suprotnost liku Tomasa Bišopa iz remekdjela By Reason of Insanity (1979) Šejna Stivensa ili Bafalo Bila iz Harisovog trilera Kad jaganjci utihnu (1988). Inače, Jaganjce je, u prvoj inkarnaciji, trebao da režira upravo Hekmen, a i da glumi Lektora.

Gospodin Mercedes počinje aprila 2009. kada Brejdi krade mercedesa “slona” gospođe Olivije Trilouni; njime će iz čista mira pokositi gomilu ljudi u redu za zaposlenje (ergo, Brejdi mrzi i siromahe). Godinu dana docnije, Brejdi šalje pismo penzionisanom policajcu, Vilijamu Hodžisu (62), čiji je to slučaj bio, obznanjujući mu da zna kako teče njegov patetični život bez policijske značke; Brejdijeva ideja je da ponuka Hodžisa da se ubije. Uskoro će Olivijina zgodna, mlađa sestra, Džejni (44), unajmiti Hodžisa da otkrije ko je Oliviju naveo da izvrši samoubistvo nedugo poslije masakra – drugim riječima, Hodžis sada ima pravi razlog da “Gospodina Mercedesa” izvuče na vidjelo.

Bezmalo čitav Mercedes je izliven iz modle. Hodžis je debeo, suicidalan i usamljen. Njegov prijatelj, Džerom Robinson (17), koji mu u slobodno vrijeme kosi travu, je ekstremno vispren i matematički nadaren crnac koji Hodžisa podsjeća na Baraka Obamu, samo što je visočiji (“Drži oko na Harvardu; a Prinston ima kao alternativu.”); uz to, Džerom čita Lorensa, misli da je “Ukradeno pismo” napisao Hotorn (niko nije savršen), voli Old Spajs i, najbitnije, zna da hakeriše.

Jedan od aksioma ovakve proze je da junak među prijateljima uvijek mora da ima IT genija. Haker vam u trileru dođe kao deus ex machina, kao standardna koincidencija u staroj, dobroj romantičnoj komediji: varalica-prečica ka zanimljivom zapletu i/ili svršetku.

Između ostalog, Džerom svom starijem prijatelju ostavlja komične poruke gdje se izražava kao crni rob iz XIX vijeka, u neprijatnom pokušaju da se u roman injektira opuštajući anti-rasistički humor; ovo je svakako funkcionalno kod Daga Stenhoupa, ali ne i kod Kinga koji jedan ekstrem nadomještava narednim (npr. preko glavnog protagoniste s vremena na vrijeme King zna da popuje o političkoj i medijskoj kulturi, dok npr. nabraja razloge zbog čega “njegov junak” ne voli da prati izvještaje Brajana Vilijamsa na NBC-u…).

Drugim riječima, slične grudvice za sobom će povući lavine. Hodžis će, recimo, doživjeti šećerlemastu (finu, ali u suštini trivijalno predvidljivu) romansu sa Džejni, dok kod Hekmena, bez obzira na sve mogućnosti, nije došlo ni do kakve intimnije veze između Džuli i njenog policijskog partnera. Hekmen juri za odbjeglom pričom, a King – iz roman u roman – za šundom Barbare Kartlend.

Isto tako je Brejdi kompjuterski genije i inovator koji je naveo Oliviju, a sada i Hodžisa, da stupe s njim u kontakt na određenom sajtu za čatovanje. Tu nastaju nesporazumi. Brejdiju, koji ionako živi tri njujorške milje od Hodžisa, sinuće nekoliko ideja: a) da otruje Džeromovog psa (umjesto toga, greškom će otrovati svoju alkoholisanu majku); b) da naudi Džeromu ili Džejni, c) da detonira bombu na/u koncertu/dens klubu/auditorijumu, ili, d) da ubije Hodžisa.

King će od pobrojanog odabrati ono što misli da čitalac najmanje iščekuje, premda je nešto skoro slično uradio u romanu 22/11/63. Ništa novo, u svakom slučaju. Ako vam bude prijao Hekmenov roman, prijaće vam i Kingov; i obratno.

Da li je Kingov roman mogao biti svedeniji i da li je, pretvoren u novelu, mogao djelovati iole profesionalnije? Ništa nije sigurno. King je nedavno napisao jalove kratke trilere poput novela, “Big Driver” i “A Good Marriage” podmetnute u zbirci Full Dark, No Stars (2010), no gdje sigurno nećemo zažaliti ako pročitamo “1922”.

Kad smo već kod toga, ove godine će izići još jedan Kingov roman – horor, Revival. A naredne bi trebao da se pojavi i Mercedesov rođak (Finders Keepers), nova/stara avantura istih protagonista, iz čega proizilazi još jedan od aksioma pisaca trilera: stvoriti dovoljno simpatičnog junaka koji će autoru obezbijediti najmanje tuce naslova (u ovom slučaju samo trilogiju).

Neimaginativno, šablonski i većim dijelom dozlaboga isforsirano – to je zapravo naličje onemoćalog modernog trilera.