U izdanju Knjižarnice Zorana Stojanovića iz Sremskih Karlovaca objavljena je studija Utopija i distopija u srpskoj prozi druge polovine dvadesetog veka zasnovana na doktorskoj disertaciji dr Monje Jović.
Reč je o opsežnom istraživačkom radu sa fokusom na delima različitih i raznorodnih poetika, koja reflektuju specifičan istorijski trenutak u domaćoj književnosti druge polovine prošlog veka.
Obrađena dela su: Plati pa nosi (1948) Đorđa Jovanovića, Pronalazak Athanatika (1957) Vladana Desnice, Sneg i led (1961) Eriha Koša, Na kraju ostaje reč (1980) Ivana Ivanjija, Besnilo (1983), 1999 (1984) i Atlantida (1985) Borislava Pekića, Jesen svakog drveta (1997), Evropa broj dva (1998) i Drvodelja iz Nabisala (1999) Vojislava Despotova.
Neka od tih dela po prvi put su tumačena u utopijsko/distopijskom ključu kroz praćenje porekla dominantnih tema, motiva i književnih postupaka.
Istraživanje se zasniva na najznačajnijim teorijskim uvidima vezanim za utopiju i distopiju, koja savremena nauka o književnosti izučava u kontekstu naučne fantastike. Tako je tumačenje navedenih dela srpskih prozaista temeljno usmereno teorijskim postavkama i terminima Darka Suvina, Frederika Džejmsona, Limana Tauera Sardženta, Marka Anženoa, Toma Mojlana i drugih značajnih svetskih teoretičara književnosti.
„Nadam se da će knjiga biti korisna i čitana od onog malog i odabranog broja ljudi kojima je tumačenje teksta posao, ali i od onih koji jednostavno vole i čitaju naučnu fantastiku pa bi želeli da znaju kakva to književna teorija iza nje stoji i kakve je domete srpska književnost dala na polju socijalne naučne fantastike – distopije i utopije“, izjavila je Monja Jović povodom objavljivanja studije. „Volela bih da ovo istraživanje otvori drugima puteve kojima će tragati dublje i dalje.“
Studiju otvara tumačenje romana Plati pa nosi (1948) Đorđa Jovanovića, jedno od najneobičnijih književnih dela nastalih tokom okupacije Beograda. Reč je o satiričnoj, ideološkoj kritici potrošačkog društva, koja izrasta u uznemirujuću distopijsku sliku sveta u kome je sve na prodaju i sve svedeno na spektakl, a mediji su sredstvo privilegovane elite. Jovanović u ovom delu, kako primećuje Monja Jović, koristi neobične i uzbudljive metanarativne strategije koje upućuju na znatno kasnije književne tokove. Poseban kuriozitet predstavlja podatak da je roman objavljen tri godine pre tematski srodnog, kultnog ostvarenja Svemirski trgovci Frederika Pola i Sirila Kornbluta.
Antiutopija Pronalazak Athanatika (1957) Vladana Desnice koristi bioetičku problematiku u kontekstu pitanja nejednakosti ljudi ali ne u klasnoj već u egzistencijalnoj ravni – pravu na život.
Sneg i led (1961) Eriha Koša prikazuje apokaliptični horizont novog ledenog doba, u kontekstu hladnoratovske atmosfere. Društvena nejednakost je centralna tema ovog romana, a kritika se upućuje na račun socijalizma.
Radnja romana Na kraju ostaje reč (1980) Ivana Ivanjija smeštena je u svetu daleke budućnosti opterećenom nejednakošću između ljudi i njihovih veštački stvorenih parnjaka, koji se odgajaju kao rezerve organa. Ivanjijevo utopističko društvo budućnosti ćuti o fundamentalnom grehu sopstvenog sveta.
Bitan deo studije posvećen je i najvažnijem utopijsko-distopijskom projektu u sistemu srpske književnosti – antropološkom troknjižju Besnilo (1983), 1999 (1984) i Atlantida (1985), kojim Borislav Pekić uspešno uvodi srpsku književnost u vrh svetskog naučnofantastičnog i distopijskog kanona.
Studiju zaokružuje sagledavanje tri poslednja književna ostvarenja Vojislava Despotova – Jesen svakog drveta (1997), Evropa broj dva (1998) i Drvodelja iz Nabisala (1999) – kojima autor, u postmodernističkom ključu, tematizuje probleme autentičnosti čoveka i njegovog okruženja na kraju dvadesetog veka, fokusirajući se na probleme simulacije i simulakruma, dosledno gradeći motiv zamenjenog sveta.
Monja Jović rođena je 1977. godine u Zagrebu. Urednica je u izdavaštvu udžbenika, dramska je spisateljica i scenaristkinja. U Beogradu je, nakon završenog Odseka za klasične jezike Filološke gimnazije, upisala grupu za srpsku književnost i jezik sa opštom književnošću na Filološkom fakultetu. Doktorirala je na istom fakultetu sa temom Utopija i distopija u srpskoj prozi druge polovine XX veka.
